Baszta w Żninie: PTTK-owcy wymarzyli sobie muzeum

Po prawej Zbigniew Skorwider z kluczem do Baszty (1963 r.)
(fot. ARCHIWUM mzp żnin)

W tym roku mija 50 lat, od kiedy podjęto decyzję, aby we wnętrzach żnińskiej Baszty utworzyć muzeum. Był to zaczątek istniejącego dziś w dwóch obiektach Muzeum Ziemi Pałuckiej, które zarządza także skansenem kolei wąskotorowej w Wenecji.

Znajdująca się w licznych publikacjach, folderach, na widokówkach wieża ratuszowa zbudowana została w II połowie XV wieku. Pierwotnie przylegały do niej drewniane zabudowania, które spłonęły w 1601 roku.
Żnianianie podkreślają, że Baszta jest świadectwem dawnej zamożności i świetności miasta - obiektem, który ocalał w czasie najazdu szwedzkiego w 1656 roku zastępując spalony ratusz miejski. Budynek służył w XVIII wieku jako więzienie, później zorganizowano tu miejskie archiwum.

W 1957 roku aktyw PTTK, w osobach: Zbigniew Skorwider, Elżbieta Żurawska, Czesław Kawczyński, Mieczysław Rogaczewski, Gabriela Gólcz, Janusz Księski, a także Janina Balska i Bogdan Balski podjęli inicjatywę utworzenia w tej wieży muzeum.
Uchwałą z 6 lipca 1957 roku Prezydium Miejskie Rady Narodowej w Żninie przekazało obiekt na cele muzealne.
Otwarcie nastąpiło w 1963 roku, w 700-lecie nadania praw miejskich Żninowi.

Wystawy rozmieszczono na czterech kondygnacjach. Na parterze był tzw. dział wprowadzający - zabytki archeologiczne pochodzące z wykopalisk na terenie miasta, dalej "Żnin na przestrzeni wieków“ - dokumenty, materiały i pamiątki związane z miastem od czasów najdawniejszych do roku 1963. Kolejny dział to "Wielcy Żninianie“ poświęcony Klemensowi Janickiemu, Erazmowi Glicznerowi oraz Janowi i Jędrzejowi Śniadeckim. Na ostatnim piętrze Baszty zorganizowano natomiast dział etnograficzny - tu można było zobaczyć rzeźby lokalnych twórców, wyroby ze słomy, papieru, a także stroje i hafty pałuckie.

- Wszystkie zgromadzone wówczas eksponaty pochodziły z darów mieszkańców Żnina i okolic - podkreśla dziś Janina Terzyk, emerytowana pracowniczka muzeum.
Funkcję (społeczną) kustosza powierzono Elżbiecie Żurawskiej, która pełniła ją do 1979 r.
Także w roku 1979 Muzeum Regionalne w Żninie, prowadzone przez PTTK, przejęte zostało (z powodów finansowych) przez Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy.
W 1982 roku utworzono stanowisko kierownika oddziału w Żninie, które objęła Urszula Nowicka.

Na brak turystów niewielka placówka nie narzekała. Jak podaje kronika muzealna, w 1982 roku MZP zwiedziło prawie 19 tysięcy osób.
Rok później, w jubileusz 20-lecia, frekwencja przekroczyła 20 tysięcy.
Obiekt promował na łamach "Gazety Pomorskiej“ Stanisław Czabański. 23 czerwca 1983 roku, pisał m.in.: "W ciągu minionego dwudziestolecia placówkę tę zwiedziło kilkadziesiąt tysięcy osób z kraju i zagranicy. Ekspozycje muzealne związane z bogatą przeszłością historyczną miasta, wystawy poświęcone sławnym ludziom urodzonym w Żninie oraz folklorowi w dużym stopniu spopularyzowały w kraju pałucki region. Jak poinformowała nas kierowniczka, Urszula Nowicka, wszystkie przybyłe do Żnina wycieczki, liczące ponad 1000 osób, 16 czerwca, dokładnie w XX rocznicę uruchomienia, skorzystały z bezpłatnego zwiedzania i oprowadzane były przez przewodniczki: Alinę Słomkowską, Grażynę Sulecką i Janinę Terzyk, ubrane w barwne, ludowe stroje pałuckie“.

Także w roku 1983, z okazji 20-lecia Muzeum Ziemi Pałuckiej, przekazano tej placówce do użytku kolejny obiekt - odrestaurowaną Sufraganię z XVIII wieku (przy ul. 700-lecia). Czabański również i to odnotował na łamach "Pomorskiej“: "15 września br. odbędzie się tu wojewódzka inauguracja roku kulturalnego“.
W Sufraganii umiejscowiono siedzibę administracyjną muzeum (co trwało do 1997 roku).
W kolejnych latach frekwencja wciąż szła w górę.

W 1986 r. muzeum zwiedziło już 23,5 tysiąca turystów. Przyjeżdżali z najodleglejszych nawet zakątków Polski i świata, o czym świadczą wpisy w kronikach.
Niektóre z nich są bardzo osobiste: "Cieszymy się, że mogliśmy zobaczyć rodzinne strony naszych rodziców - Heleny z d. Rossa i Andrzeja Nowaka, którzy zawarli ślub w Żninie w 1901 roku i wyemigrowali do USA“ - napisali Robert i William Nowak z USA, a także Anna Rossa-Domańska z Bydgoszczy i Stefania Rossa z Gniezna.

W 1992 roku nastąpiło przejęcie muzeum przez władze samorządowe Żnina. Funkcję dyrektora placówki powierzono Andrzejowi Rosiakowi, który pełnił ją do 2002 roku. Po objęciu przez niego fotela burmistrza, dyrektorem - do 2007 roku (gdy przeszła na emeryturę) - była Urszula Nowicka. W styczniu 2008 roku szefem MZP został Michał Woźniak.

Dziś głównym obiektem Muzeum Ziemi Pałuckiej jest budynek magistratu na Placu Wolności (wybudowany w 1906 roku, do dziś nieukończony). Od 1997 roku mieści się tu administracja oraz stałe wystawy poświęcone historii drukarstwa, etnografii i sportom motorowodnym. Tu również działa Galeria im. Tadeusza Małachowskiego. Odrębnie zwiedza się Basztę pokazującą 750-letnią historię Żnina - wystawę opartą na przeprowadzonych w ostatnich latach wykopaliskach archeologicznych. Oddziałem MZP, od 30 kwietnia 1992 roku, jest też Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji - skansen kolei o prześwicie torów 600 mm, otwarty 8 października 1972 roku z inicjatywy Tadeusza Rządkowskiego.
W bieżącym roku (do końca listopada) muzeum odwiedziło 50 tysięcy osób, z czego aż 40 tys. - samą Wenecję.

PS. Korzystałam z kronik MZP a także publikacji "Żnin - dzieje najnowsze“ pod red. Jadwigi Jelinek.