Gdy oddech zaczyna świszczeć... Astma

Jak szacuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), na astmę cierpi około 300 milionów osób, a liczba ta systematycznie rośnie. W Europie żyje ok. 30 milionów astmatyków, z czego 4 miliony w Polsce. W naszym kraju, połowa z nich nie ma postawionej prawidłowej diagnozy i nie leczy się.

Nierozpoznana, zaniedbana i źle leczona astma znacznie ogranicza aktywność życiową. Może nawet doprowadzić do zgonu. Co roku z jej powodu umiera na świecie ok. 250 tysięcy osób, w Polsce półtora tysiąca. Tymczasem, obecnie dostępne terapie pozwoliłyby "trzymać astmę w szachu" u większości pacjentów. Warunkiem jest wczesna diagnoza i edukowanie chorych na temat regularnego przyjmowania leków. Jedynie 5 proc. pacjentów z astmą cierpi na ciężką postać choroby, którą trudno kontrolować.

Według definicji, którą podaje Globalna Inicjatywa na rzecz Astmy (Global Initiative for Asthma - GINA), astma jest przewlekłą, zapalną chorobą dróg oddechowych, w rozwoju której uczestniczy wiele komórek i ich składników.

Duszność i kaszel

Przewlekłemu procesowi zapalnemu towarzyszy nadwrażliwość oskrzeli na różne czynniki jak alergeny, zimne powietrze, infekcje, wysiłek fizyczny, która prowadzi do ich zwężenia (tzw. obturacji) i pogorszenia przepływu powietrza w płucach. Jest to przyczyną nawracających epizodów świszczącego oddechu, duszności, ucisku w klatce piersiowej i kaszlu, najczęściej występujących w nocy lub o poranku. Zwężenie oskrzeli ma w astmie przeważnie charakter odwracalny i ustępuje samoistnie bądź z pomocą leków, chyba że dojdzie do trwałej przebudowy mięśniówki oskrzeli.

Mechanizm rozwoju astmy jest złożony i różni się u poszczególnych pacjentów. Choroba jest jednak zawsze wypadkową interakcji czynników genetycznych z czynnikami środowiskowymi. Skłonność do astmy jest warunkowana przez wiele różnych genów (np. regulujących czynność układu odporności). Ale dla rozwoju choroby konieczne jest pojawienie się bodźców zewnętrznych, tzw. wyzwalających. Zalicza się do nich alergeny, infekcje we wczesnym dzieciństwie oraz narażenie na dym tytoniowy w okresie prenatalnym lub niemowlęcym.

Rola wielu czynników w rozwoju astmy nie jest do końca jasna. Na przykład część badań wskazuje, że wczesny kontakt dziecka z kotem lub psem może zwiększać ryzyko zachorowania, ale pojawiają się też prace sugerujące, że ma wręcz efekt ochronny.

Podobnie jest w przypadku infekcji we wczesnym dzieciństwie. Niektóre prace pokazują, że choroby zakaźne przebyte przez dziecko chronią je przed zachorowaniem na astmę. Dały one podłoże do stworzenia tzw. teorii higieny.

Ciągle kontrowersyjny jest wpływ zanieczyszczeń powietrza na rozwój astmy, choć wiadomo, że pogarszają one czynność płuc.

Do innych czynników ryzyka rozwoju tej choroby zalicza się otyłość - osoby otyłe częściej cierpią na astmę, ale podłoże tego związku również nie jest do końca poznane.

Najpierw chłopcy

Pewne znaczenie ma również płeć - do 14. roku życia astma występuje ok. dwukrotnie częściej u chłopców niż u dziewcząt. Później różnice te zaczynają się wyrównywać, i w wieku dorosłym na astmę cierpi już więcej kobiet niż mężczyzn.

Z analiz epidemiologicznych wynika też, że dzieci karmione dłużej piersią są mniej narażone na wystąpienie objawów typowych dla astmy, jak świszczący oddech. Pojawiają się też doniesienia sugerujące, że wzrost zachorowań na astmę może mieć związek z rozpowszechnieniem wysoce przetworzonej żywności, uboższej w cenne składniki odżywcze.

Istnieje wiele zawodów, które zwiększają ryzyko zachorowania na astmę, jak m.in. piekarz, rolnik, pracownicy służby zdrowia, osoby mające częsty kontakt z lakierami i farbami, pracownicy przemysłu spożywczego.