Szlakiem Piastowskim przez Pałuki

     W drugiej połowie XIV w. kronikarz Janek z Czarnkowa wspominał o "Terra Palucensis". Obszar ten o powierzchni ok. 2000 km kw. zajmuje północno - wschodnią część Wysoczyny Gnieźnieńskiej.
     Podróż w przeszłość...
     ... najlepiej jest odbyć kolejką wąskotorową, która przewiezie nas z serca Pałuk - Żnina, przez Wenecję i Biskupin do Gąsawy. Bilet normalny w obie strony kosztuje 8 zł (w jedną - 5 zł). Cenę ulgowego ustalono na 4 zł. Rezerwację przejazdu wycieczek zorganizowanych można zrobić w biurze Żnińskiej Kolei Powiatowej pod numerem tel. (0 prefiks 52) 302-04-92. Choć będzie to wycieczka śladami historii (takie jest główne założenie przebiegającego przez tę ziemię Szlaku Piastowskiego), to podziwiać będziemy także piękną przyrodę Pałuk: jeziora, pola i łąki. Zanim wyruszymy ciuchcią warto zwiedzić stolicę regionu.
     Żnin
     Na mapie Ptolemeusza w II w. n. e. w miejscu dzisiejszego Żnina na Szlaku Bursztynowym widniał gród nazwany Setidawa. Pierwszym historycznym dowodem na istnienie Żnina jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. wydana staraniem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba, któremu z racji pochodzenia nadano przydomek "ze Żnina". Bulla zatwierdzała podległość polskiemu Kościołowi m.in. 29 miejscowości na Pałukach. Akt znamienny także dla naszego państwa, bowiem papież potwierdzał, że ziemie piastowskie nie są podległe metropolii w Magdeburgu. W 1268 r. Żnin otrzymał prawa miejskie. Na staromiejskim rynku można dziś zwiedzić XV-wieczną basztę ratuszową, w której eksponowane są pamiątki z dziejów miasta. Najstarszym zabytkiem jest kościół Św. Marcina z XIV w. W XV w. na miejscu dawnej świątyni gotyckiej zbudowano - wykorzystując jej kamienne ciosy - kościół św. Floriana. Z kolei dwór biskupi zwany Sufragarnią pochodzi z 1795 r. Miasto jest pięknie położone w dolinie Gąsawki pomiędzy jeziorami Żnińskim Dużym i Małym.
     Już po kilku chwilach od wyjazdu ze żnińskiego dworca kolejka turystyczna opuszcza miasto. Wokół tylko pałuckie pola, a w oddali, jeziora. Kierunek Wenecja!
     Zamek Krwawego Diabła
     Pod koniec XIV w. w przesmyku pomiędzy jeziorami rycerz Mikołaj Nałęcz założył wieś i wybudował zamek. Położenie przypomina nieco włoską Wenecję, stąd nazwa. Nałęcz zapisał się złą sławą, dlatego potomni przezwali go Krwawym Diabłem Weneckim. Po przebudowie w XV w. i zastosowaniu artylerii twierdza zyskała sławę najnowocześniejszej w Europie. Dziś pozostały tylko jej niewielkie ruiny. W ich pobliżu znajduje się Muzeum Kolei Wąskotorowej, gdzie można podziwiać wiele bezcennych miniparowozów i wagonów o rozstawie osi zaledwie 600 mm oraz sprzęt użytkowany przez kolejarzy. Muzeum czynne jest codziennie w godz. 9.00 - 18.00. Tel. 30-25-150. We wsi zwiedzać można neogotycki kościół z XIX w., a w nim cenne obrazy i rzeźby, z których najstarsze datowane są na XV w. Na miejscowym cmentarzu nagrobek odkrywcy Biskupina Walentego Szwajcera.
     Z weneckiego brzegu Jeziora Biskupińskiego widać już znajdującą się na przeciwległym krańcu osadę kultury łużyckiej w Biskupinie. Ciuchcia musi jednak okrążyć wielkim łukiem jezioro, co sprawia dużą frajdę pasażerom mogącym teraz kontemplować w zadumie najpiękniejsze pejzaże Pałuk. Ciuchcia - w swej naturze wolny środek lokomocji - daje im na to czas. Trzaskają migawki aparatów, ktoś lustruje lornetką taflę jeziora, inny woli oglądać roznegliżowane plażowiczki na brzegach.
     Biskupin...
     .... jest największą atrakcją Pałuk, a jego sława znana jest na całym świecie. Wszystko za sprawą Walentego Szwajcera, nauczyciela, który w 1933 r. odkrył na półwyspie zagrzebane w mule drewniane szczątki osady. Badania archeologiczne prowadzone już przed drugą wojną światową dowiodły, że była to powstała ok. 2700 lat temu osada obronna kultury łużyckiej. Mieszkańcy - hodowcy i myśliwi - opuścili ją prawdopodobnie z powodu ochłodzenia i podnoszenia się poziomu wód. Osada została w dużej części zrekonstruowana i udostępniona do zwiedzania jako rezerwat archeologiczny. W muzeum można oglądać wystawę znalezisk od neolitu po średniowiecze. Osobną atrakcją Biskupina są zagrody dla owiec, kóz i koników polskich oraz oryginalna chata pałucka z XVIII w. Na półwyspie znajduje się przystań statku pasażerskiego. Zawsze we wrześniu organizowany jest wielki festyn archeologiczny, podczas którego prezentowane są m.in. dawne techniki wytwórcze i rękodzieło, odbywają się turnieje wojów. Rezerwat i muzeum czynne są codziennie od godz. 9.00 do 18.00. Rezerwacja grupowa pod tel. 302-50-55 lub 25. Statek pływa od godz. 9.00 do 17.00. Rejs trwa 30 min.
     Ostatnią stacją na trasie kolejki wąskotorowej jest...
     ... Gąsawa
     Nazwa miejscowości wywodzi się od rzeczki Gąsawki przepływającej opodal. W X w. była zaledwie osadą targową. W 1227 r. odbył się tutaj zjazd książąt piastowskich zakończony na zlecenie Świętopełka zabójstwem Leszka Białego dążącego do pryncypatu nad pozostałymi książętami. W Marcinkowie Górnym znajduje się jego pomnik dłuta Jakuba Juszczyka. W 1388 r. król Władysław Jagiełło wystawił dokument lokacyjny miasta Gąsawy, które rozwijało się pomyślnie aż do wojen szwedzkich. W 1600 r. przeniesiono tu z Poznania Kolegium Lubrańskiego. W 1934 r. Gąsawa utraciła prawa miejskie. Przy rynku podziwiać można modrzewiowy kościół z 1674 r. z takąż dzwonnicą z XVIII w. Obok prawego ołtarza ustawiono renesansową chrzcielnicę. Na cmentarzu kościelnym kolejna ciekawostka - kamienna figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1866 r. wzorowana na Madonnie Sykstyńskiej. Uroku miejscowości dodaje zabudowa rynku z przełomu XIX i XX w. Na uwagę zasługuje także budynek poczty z 1895 r.
     Gminny Ośrodek Informacji Turystycznej w Gąsawie (tel./fax 302-50-52, tel. 302-50-49) udziela informacji o bazie noclegowej i gastronomicznej, ośrodkach wczasowych i gospodarstwach agroturystycznych w Gąsawie i okolicach. Końcowa stacja kolejki w Gąsawie, tel. 302-50-23.