W Chełmży wieki mówią

Tak współczesność z zamierzchłą przeszłością konkuruje.

A przeszłość to znakomita, w wiekowych murach kościołów zapisana, należne miejsce Chełmży w historii wyznaczająca.

Dla nas to gratka znakomita, ważny punkt na turystycznej mapie województwa. Ksiądz Paweł Dąbrowski, który oprowadza mnie po katedrze, stwierdza krótko: - Tu wieki mówią!

W sercu ziemi chełmińskiej
Chełmża leży w sercu ziemi chełmińskiej, w połowie drogi pomiędzy Chełmnem a Toruniem.

Za panowania pierwszych Piastów Chełmża nazywana była Łozą i zamieszkana była głównie przez słowiańską ludność napływową z Wielkopolski, Kujaw i Mazowsza. Niszczycielskie najazdy Prusów spowodowały w końcu sprowadzenie przez Konrada Mazowieckiego w pierwszej połowie XIII wieku Krzyżaków.

Osada Łoza stała się centrum Diecezji Chełmińskiej. W roku 1246 wielki mistrz Zakonu przekazał miasto jej pierwszemu biskupowi, Heidenrykowi. Zapewne już wtedy Łozę przemianowano na łacińską Culmense, co oznaczało "Chełmno nad jeziorem".

Dzieło biskupa Heidenryka
Nad miastem góruje potężna bryła bazyliki konkatedralnej (katedra pomocnicza) pw. Świętej Trójcy. Mniejsza jest gotycka świątynia pw. św. Mikołaja (obecnie remontowana).

Przecież jednak konkatedra rolę znaczniejszej świątyni przez całe wieki sprawowała, co w jej średniowiecznej architekturze, epitafiach pochowanych w kryptach hierarchów i wyposażeniu jest wyraźnie widoczne. Należy do najstarszych i najokazalszych murowanych zabytków polskiego Pomorza. Jest dziełem biskupa Heidenryka, podjętym w roku 1251 rękami mistrzów murarskich kilku pokoleń, gdy zważyć, że zasadnicza bryła świątyni powstawała przez 100 lat.

Wielki mistrz tu spoczywa
W roku 1311 w podziemiach złożono doczesne szczątki wielkiego mistrza krzyżackiego Zygfryda von Feuchtwangena, którzy dwa lata wcześniej przeniósł stolicę Zakonu z Wenecji do Malborka (Marienburga).

- Tu, pod kamiennymi stopniami, skromnie spoczywa wielki mistrz - wskazuje ksiądz Dąbrowski. Miejsce pochówku oznaczono wykutą w kamieniu inskrypcją, dziś już mało czytelną. Była więc chełmżyńska katedra świątynią najznaczniejszą na ziemi chełmińskiej, skoro złożono w niej szczątki tej rangi dostojnika.

Kościół zdobią wspaniałe, a także całkiem skromne epitafia pochowanych tu duchownych.

Spójrz na makietę!
Jak wyglądała Chełmża w średniowieczu, można przekonać się oglądając żeliwną makietę miasta u zbiegu ul. Tumskiej i drogi prowadzącej do jeziora.
Podczas tzw. wojny golubskiej (1422) chełmżyńską katedrę uszkodziły salwy z dział wojsk Władysława Jagiełły.

W następnych latach - aż do końca XVII wieku - katedra była mozolnie odbudowywana. Wtedy właśnie toruński magistrat ufundował barokowy hełm wieńczący północną wieżę.

Dojazd
Z Torunia dojedziemy krajową "jedynką", z której należy skręcić w prawo w Grzywnie Biskupiej na drogę nr 589. Ze Świecia i Chełmna także jedziemy drogą nr 1, tyle że w kierunku przeciwnym, by za Falęcinem skręcić w lewo na drogę 547. Wygodny dojazd także od zachodu z Bydgoszczy i od wschodu z Wąbrzeźna drogą 551. Połączenie kolejowe zapewnia linia Toruń - Grudziądz.

Po roku 1466, gdy na mocy II pokoju toruńskiego ziemia chełmińska, michałowska i Pomorze Gdańskie wróciły do Polski, Chełmżę odwiedzali polscy królowie: Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt August, Zygmunt III Waza oraz Jan III Sobieski. Ten ostatni ofiarował świątyni zdobyty podczas odsieczy wiedeńskiej, przerobiony na kapę czaprak (rodzaj sakwy przysiodłowej) Kara Mustafy.

Najstarszym fragmentem wnętrza katedry jest ceglane prezbiterium przykryte gwiaździstym sklepieniem i granitowa kropielnica. W prezbiterium podziwiać można też gotyckie siedziska celebranta i jego asysty.

Największe wrażenie robi jednak barokowy ołtarz główny z ok. 1650 roku - dzieło Giovanniego Gisleniego oraz ołtarz Św. Krzyża Giovanniego Cocchiego z roku 1744. Późnorenesansowa ambona pochodzi z roku 1604. Przełom XVII i XVIII wieku reprezentuje obraz "Pokłon trzech króli" pędzla Luca Giordano.
Za tydzień zapraszam na wycieczkę do Wąbrzeźna, gdzie dojedziemy drogą nr 551.

Informacje
Poza nabożeństwami katedra jest zamknięta. Dlatego wcześniej należy umówić się z kościelnym lub z księdzem pełniącym dyżur. Biuro parafialne przy ul. Tumskiej 14, tel. 056/ 675-61-12.