Dębinek - superwęzeł na Noteci

(fot. infografika Monika Wieczorkowska)

Osią węzła jest żeglowny szlak Noteci, czyli Kanał Górnonotecki łączący (poprzez jezioro Gopło) Wartę z Kanałem Bydgoskim. Ten ostatni jest łącznikiem między systemem wodnym Wisły a Odry.

Szlak Noteci przecina pod kątem prostym, tworząc swoiste skrzyżowanie, nurt wody spadającej z jazu w sąsiedztwie śluzy Dębinek Południe, po czym umyka w koryto Starej Noteci (Rynarzewskiej) płynącej do Nakła. Z kolei nurt Starej Noteci płynącej wielkim łukiem przez gminę Nowa Wieś Wielka zasila kanał techniczny łączący się z żeglowną Notecią.

Skomplikowane? Bardzo! Najlepiej obrazuje to nasza mapka. Układ hydrotechniczny jest o niebo bardziej złożony niż słynne skrzyżowanie wód Wełny i Nielby w wielkopolskim Wągrowcu.

A dodać do tego trzeba, że w systemie naszego węzła są dwie śluzy Dębinek (południowa i północna) umożliwiające przeprawę statków i barek oraz trzy jazy. Gdyby ktoś chciałby przepłynąć wpław samo centrum owego węzła, na jego drodze stanęłyby ułożone równolegle cztery cieki. To chyba rekord Polski, a może nawet w tej części Europy. A wokół soczyste, zielone, rozległe, rozśpiewane ptasim głosem łąki nadnoteckie.

Na granicy

Noteć była niegdyś absolutnie niezwykła i skomplikowana - sieć rzeczną tworzyło kręte jak gigantyczny wąż główne koryto i wiele odnóg, starorzeczy, wysp, bagien.

Na interesującym nas odcinku Noteć płynęła rozległą niecką stanowiącą południowe zakole Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Jakieś 12 tys. lat temu płynęła tędy ku zachodowi część Pra-Wisła.

Od zarania dziejów Noteć była granicą geograficzną między Wielkopolską (lewy brzeg) a Kujawami (prawy) i rozpościerającym się na północ Pomorzem. Ze skonfliktowanym z Polską piastowską księstwem pomorskim tworzyła też granicę polityczną.

W kanale

W trakcie budowy Kanału Bydgoskiego (1773 -1774 r.) powstała konieczność zasilania tegoż w wodę. Pruscy inżynierowie postanowili skierować doń rowem niewielki początkowo nurt Noteci. Słabo im to wyszło, bo rowem płynęło mnóstwo osadów, które spowodowały zamulenie Kanału Bydgoskiego. Trzeba było go zamknąć, osuszyć i wybagrować. Trzeba też było dostarczyć znacznie więcej wody.

Poradzi sobie z tym problemem przekopując z Noteci szerszy i głębszy kanał. W roku 1878 zakończono najważniejszy etap tej budowy. Wtedy właśnie 25-kilometrowy kanał otrzymał rangę żeglownej drogi wodnej nazwanej Ober-Netz-Kanal, czyli Kanał Górnonotecki lub inaczej Górny Kanał Noteci.

Kanał przeciął nadnoteckie łąki jak nóż masło, co oznaczało wyprostowanie biegu rzeki i umocnienie brzegów, a właściwie budowę nowego koryta Noteci.

Szlak umożliwił transport płodów rolnych i wapnia z Kujaw i Wielkopolski, a także drewna z lasów w okolicach Łochowa. Towary płynęły do Bydgoszczy i dalej Wisłą do innych miast, w tym do Gdańska. W przeciwną zaś stronę - nawet do Berlina.

Dzielenie wody

Stare koryto wije się do dziś w okolicach Antoniewa, Brzozy, Przyłęk. Ale i ono było w dużej części regulowane i stąd na pierwszym odcinku od Antoniewa do Brzozy (ok. 11 km) nazywane jest Nowym Kanałem Noteckim. Poniżej Brzozy (10 km) płynie jak dawniej i zwie się po prostu Notecią lub Starą Notecią.

Na wysokości osady Dębinek Stara Noteć przecina żeglowny szlak Noteci i dlatego zaszła konieczność urządzenia węzła wodnego. Niektórzy nazywają to dzieło inżynieryjne węzłem rozrządowym, bo ruch wody na tym 600-metrowym odcinku jest niezwykle skomplikowany, regulowany wspomnianymi już jazami i śluzami.

Efekt jest taki, że dwa nurty Noteci (ten ze szlaku żeglownego i ze Starej Noteci) łączą się. Stara Noteć płynąca z Brzozy nie trafia tak jak dawniej w koryto kierujące wodę ku Rynarzewu, Chobielinowi, Nakłu, a zasila Kanał Górnonotecki. Z kolei wody kanału zasilają Starą Noteć Rynarzewską. Tam trafia tylko część nurtu kanału, większość płynie ku Kanałowi Bydgoskiemu.

Trzy pętle

Przez węzeł Dębinek przepływają najczęściej jachty motorowe i kajakarze płynący coraz bardziej popularną Wielką Pętlą Wielkopolski (szlak Warty, Noteci i Kanału Bydgoskiego, 690 km).

Drugi wodny szlak turystyczny tworzy tu Pętla Olimpinska (od miejscowości Olimpin), którą stanowią: Stara Noteć, Kanał Górnonotecki, Nowy Kanał Noteci (30 km). Co roku w czerwcu na tej trasie odbywają się kajakowe Manewry Olimpinskie.

Trzecia trasa wodna z Dębinka wiedzie Starą Notecią Rynarzewską do Nakła, a potem Kanałem Bydgoskim i Kanałem Górnonoteckim (55 km).

Jak na górskiej rzece

Jaz przy śluzie Dębinek Południowy jest często wykorzystywany przez kajakarzy górskich, bowiem spadek wody wynosi 1,73 m. Bardzo silny prąd i fale zapewniają ekstremalne emocje. Jednocześnie jest bezpiecznie, bowiem poniżej jazu nie tworzą się odwoje, czyli prądy zasysające.
A na co dzień na całym węźle Dębinek można spotkać wędkarzy.

Najlepszy dojazd z Bydgoszczy, Białych Błot i Rynarzewa przez Władysławowo. Można też jechać od strony Brzozy i Przyłęk.