Kolegiatę w Kruszwicy wzniesiono na planie krzyża łacińskiego z granitowych ciosów i z piaskowca prawdopodobnie w latach 1120-1140 jako katedrę biskupstwa kruszwickiego (kujawskiego). Biskupstwo ustanowiono ok. roku 1123–1124, gdy legatem papieskim w Polsce był biskup Idzi z Tuskulum. Pierwszym biskupem określanym jako „kruszwicki” był Swidgier pochodzący z Niemiec. Na zdjęciu wnętrze świątyni

Kruszwicka świątynia posiada pięć absyd (przybudówek) o różnej wielkości. Wracając zaś do historii - uważa się, że w 1148 r. stolicę biskupią przeniesiono do Włocławka, jako że tę datę nosi bulla protekcyjna papieża Eugeniusza III dla biskupa Wernera, w której zatwierdza się granice diecezji włocławskiej

Przy południowym wejściu do kruszwickiej świątyni znajdują się nacięcia, prawdopodobnie od ostrzenia mieczy lub szabli. Na południowej ścianie jest też stylizowana swastyka – symbol szczęścia

A oto wspomniana wcześniej swastyka w południowej ścianie kruszwickiej kolegiaty