Zamek w Sztumie od początku 2018 roku jest oddziałem Muzeum Zamkowego w Malborku, które zarządza nim w imieniu ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Historia krzyżacka, polska, ale też szwedzkie epizody zostały przedstawione na pierwszej wystawie stałej pt. „Dzieje zamku w Sztumie”, obejmującej okres od jego powstania w latach XIV wieku do I rozbioru Polski w 1772 roku. Na ekspozycję składają się plansze z tekstami i ilustracjami, rekonstrukcje strojów, kopie dokumentów i repliki obiektów, artefakty wydobyte podczas badań archeologicznych przeprowadzonych w ostatnich latach. Ważną rolę odgrywają dwie duże makiety zamku - jedna przedstawia budowlę z czasów państwa zakonnego, a druga jako siedzibę starostów polskich zarządzających dobrami w imieniu króla. Przygotowanie wystawy trwało około dwóch lat.
- Co mnie zaskoczyło? To, jak bardzo wielowątkowa jest ta opowieść. Ruszenie każdego wątku powodowało, że otwierały się drzwi do kolejnych spraw, o których też chcielibyśmy opowiedzieć, ale przestrzeni na tę wystawę mamy dość niewiele, więc musieliśmy w pewnym momencie dokonywać bardzo smutnej rzeczy, czyli selekcji materiału. Ale trzeba też pamiętać, że zwiedzający może mieć pewne ograniczenia percepcyjne wynikające z tego, że już takich zamków obejrzał ileś, że już może oglądał przed chwilą Malbork, z którego jedzie, i że może być zmęczony informacjami. Dlatego staraliśmy się ułożyć opowieść, która będzie zawierała najcenniejsze, najatrakcyjniejsze wątki. To nie jest relacja z historii zamku w Sztumie, to są najciekawsze, najbardziej istotne, najbardziej pozostające w wyobraźni człowieka elementy tej historii. Taka jest istota tej wystawy - wyjaśnia Aleksander Masłowski, kierownik zamku w Sztumie.
Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzonym przez naukowców z Muzeum Zamkowego w Malborku wiadomo, że sztumski zamek powstał około pół wieku później, niż twierdzili niemieccy historycy. Obecne ustalenia wskazują na to, że austriacki książę Albrecht Habsburg, który był fundatorem, przekazał fundusze nie na jedną z wież (jak twierdzono wcześniej), tylko na całą warownię. Był to efekt jego pobytu w Malborku w 1377 roku, a przybył, by u boku wielkiego mistrza Winricha von Kniprode wziąć udział w wyprawie krzyżowej na pogańskich Żmudzinów i Litwinów. W źródłach historycznych jest mowa m.in. o rzezi dokonanej podczas wesela.
- Albrecht zachwycony tym, jak udała się rejza, i tym ludobójstwem, którego się dopuścił wraz Krzyżakami, postanowił pozostawić swoje klejnoty, by mogły posłużyć dla fundacji takiej właśnie, jaką stał się zamek. W naszej historii i przestrzeni publicznej śladem tego jest heraldyka, weksylologia miejska i powiatowa, czyli to, że barwy Habsburga są obecne w symbolach miasta i powiatu sztumskiego - wyjaśniał Aleksander Masłowski.
Muzeum reklamuje tę wystawę hasłem „Zamek w sercu miasta - poznaj jego niezwykłą przeszłość!”. Nic, tylko odpowiedzieć na zaproszenie!
