Stary młyn nad rzeczką Orlą

Serwis Turystyka

www.pomorska.pl/turystyka

Na turystycznych szlakach województwa kujawsko-pomorskiego natknęliśmy się (jeszcze przed śnieżycami) na Orzelski Młyn na Krajnie. Źródła wspominają o nim każdorazowo, gdy mowa była o pobliskiej miejscowości Orle. Jednak fakty (m.in. badania archeologiczne) nie potwierdzają, by w Orlu działał młyn. Przypuszcza się więc, że chodziło właśnie o osadę Orzelski Młyn.

Własność Sławbora
Pierwsza pisana wzmianka o młynie pochodzi z roku 1459, kiedy sporządzono akt zakupu części owego budynku przez Sławbora z Bożejewic (pod Żninem) od Piotra Szlagi z Radzicza.

Młyn wzniesiono na ziemnej grobli spiętrzającej wody rzeczki Orlej. Staw jest niewielki, ale - jak zakładano - miał wystarczać, by koło młyńskie pracowało nawet w okresie suszy. Przyszłość zweryfikowała optymistyczne założenia.
Poniżej grobli znajdują się dwa ramiona przelewającej się przez jazy rzeczki - jedno kieruje się prosto na młyn.

Budowla, którą możemy podziwiać do dziś, składa się ze starszej części mieszkalnej (XVIII w.) i produkcyjnej (dobudowana w drugiej połowie XIX stulecia zapewne na miejscu rozebranej).

Konstrukcja to spora, szachulcowa, harmonijnie wpisująca się w krajobraz Krajny (może poza nowoczesnym blaszanym dachem przykrywającym starszą część budynku). Przestrzenie pomiędzy drewnianymi belkami wypełniono gliną zmieszaną ze słomą i otynkowano. Widać to doskonale na ścianie frontowej.

Wiek pary
Pod koniec XIX wieku na podmurówce w pobliżu młyna zainstalowano maszynę parową, która zapewniała ciągłość produkcji wtedy, gdy rzeczka niosła mało wody. W roku 1928 koło wodne zastąpiono nowoczesną turbiną.
W roku 1957 na fundamencie, gdzie stała maszyna parowa, wzniesiono murowany dom. Na podwórzu ustawiono silnik spalinowy, który zastąpił machinę parową (po obu urządzeniach nie ma już śladu).

Zbożowy magazyn
- Młyn nie działa od lat siedemdziesiątych XX wieku. Teraz jest w nim magazynowane zboże - wyjaśnia Zygmunt Kujawa, mieszkaniec Orzelskiego Młyna.

Pan Zygmunt zaprasza do zwiedzenia zabytku. Zboże leży bezpośrednio na podłodze pomieszczenia parterowego. Na pierwszym piętrze stoi wykonane w XIX wieku w Zurychu urządzenie do mielenia zboża (posiada porcelanowe żarna), na drugim - urządzenie skonstruowane w Hamburgu (także z XIX w.).
Deski podłogi na piętrach są w niektórych miejscach niebezpiecznie spróchniałe. Zwiedzający powinni zatem uważać.

Można też kajakiem
- To cicha miejscowość.Czasem przyjeżdżają turyści. Kiedyś Orlą płynęło kilku kajakarzy - mówi Zygmunt Kujawa.

W rzeczy samej - wypada uzupełnić wypowiedź gospodarza. Reporter "Pomorskiej" płynął "kiedyś" przez Krajnę tą niewielką rzeczką z Jeziora Więcborskiego do miejscowości Wyrza.

Na taką wyprawę trzeba przeznaczyć przynajmniej dwa dni. Rzeczka jest płytka, wymagająca od kajakarza sporego wysiłku. Nagradza go jednak pięknymi widokami.

Zabytkowy cmentarzyk
Na północnym skraju osady zachował się zabytkowy cmentarzyk z roku 1874, ogrodzony w roku 1925 ażurowym murem z cegły na kamiennym fundamencie (obie daty uwieczniono w cegle).

Na cmentarzu znajduje się 18 zadbanych grobów. Uwagę zwraca wspaniały bluszcz wspinający się po wiekowych drzewach.
Na skrzyżowaniu gruntowych dróg, na kamiennym cokole stoi figura Jezusa Chrystusa. Figura jest ogrodzona drewnianym płotkiem.