Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli dostarczyli przerażające dane dotyczące schronów w Polsce. Obrona cywilna nie istnieje

Na miejsce w schronach i ukryciach może liczyć obecnie niecałe cztery procent mieszkańców Polski (raport Państwowej Straży Pożarnej), obrona cywilna nie istnieje, a obywatele nie wiedzą, gdzie w razie zagrożeń mogą szukać bezpiecznego miejsca schronienia – twierdzą kontrolerzy NIK. Wskutek kontroli okazało się, że aż sześć z 32 gmin skontrolowanych przez NIK nie zapewniło takiego miejsca żadnemu ze swoich mieszkańców, a 68 proc. poddanych oględzinom schronów i ponad połowa ukryć nie spełniały warunków technicznych.

NIK skontrolowała Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej, 16 urzędów wojewódzkich, 16 starostw powiatowych oraz 32 urzędy gmin. Okres objęty kontrolą to lata 2020-2023 (do 29 września).

Najwyższa Izba Kontroli winą za brak schronów obarcza przede wszystkim brak podstawowych przepisów wskazujących odpowiedzialnych za zarządzanie budowlami ochronnymi, określających ich niezbędne wyposażenie oraz wymogi techniczne, jakie muszą spełniać. Obecnie nie istnieje nawet forma definicja opisująca, czym jest schron. Czy jest szansa na zmianę?

Jak wynika z raportu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) przygotowuje obecnie ustawę o ochronie ludności, której projekt powinien być gotowy do końca marca. Wcześniej, bo w lipcu 2019 r. swój projekt przesłała do resortu Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej. Sprawa jednak utknęła na etapie uzgodnień międzyresortowych.

Mimo że po napaści Rosji na Ukrainę, uregulowanie przepisów wydawało się jeszcze pilniejsze, do zakończenia kontroli NIK (wrzesień 2023 r.) ustawa nie została uchwalona – zauważa NIK. Co gorsze, w marcu 2022 r. Sejm przyjął natomiast ustawę o obronie Ojczyzny, która de facto zlikwidowała w Polsce obronę cywilną, nie zastępując jej żadnym innym rozwiązaniem. Jak tłumaczą kontrolerzy, stało się tak, ponieważ ówczesny Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji nie zadbał o wprowadzenie do tej ustawy przepisów przejściowych, przedłużających obowiązywanie uregulowań dotyczących obrony cywilnej funkcjonujących od niemal 60 lat.

Od wejścia w życie ustawy o obronie Ojczyzny nie wiadomo, kto odpowiada za obronę cywilną. Efekty chaosu prawnego już widać: od prawie dwóch lat zadania związane np. z budownictwem ochronnym wykonywała mniej niż połowa (45 proc.) skontrolowanych przez NIK wojewodów, starostów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

NIK alarmuje, że w czasie objętym kontrolą Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji nie wydał także rozporządzenia określającego warunki techniczne, jakie powinny spełniać budowle ochronne. Tymczasem projekt trafił do MSWiA z Komendy Głównej PSP już w 2019 r. razem z projektem ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Prace nad rozporządzeniem zostały zintensyfikowane dopiero po wybuchu wojny w Ukrainie i były prowadzone w oparciu o przekazany przez Ministra Rozwoju i Technologii materiał ekspercki na temat usytuowania obiektów zbiorowej ochrony oraz wymagań technicznych, jakim powinny odpowiadać.

UWAGA: tu sprawdzisz bazę schronów

Projekt rozporządzenia trafił do uzgodnień wewnątrzresortowych w grudniu 2022 r. Kontrolerzy NIK, a wcześniej Departament Prawny MSWiA zwracali uwagę na to, że część regulacji, m.in. przepisy określające zasady kontroli i ewidencji obiektów zbiorowej ochrony oraz zadania organów administracji publicznej można wprowadzić jedynie ustawowo. Mimo to kontrowersyjne przepisy znalazły się w projekcie skierowanym w kwietniu 2023 r. przez wiceministra spraw wewnętrznych i administracji do uzgodnień międzyresortowych i społecznych. Rozporządzenie również nie weszło w życie.

Jak dotychczas nie uregulowano także zasad budowy przydomowych schronów i ukryć. Projekt rozporządzenia w tej sprawie był opracowywany w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, jednak żeby przepisy mogły wejść w życie, konieczna jest ustawa, która będzie zawierała upoważnienie do wydania takiego rozporządzenia.

DEFINICJE SZEFA OBRONY CYWILNEJ KRAJU

• BUDOWLA OCHRONNA – pomieszczenie lub zespół pomieszczeń przeznaczonych do ochrony osób, urządzeń, zapasów materiałowych lub innych dóbr materialnych przed skutkami działań zbrojnych, ekstremalnych zjawisk pogodowych, katastrof ekologicznych, przemysłowych lub innych zagrożeń. Budowle te dzielą się na dwie główne kategorie: schrony i ukrycia.
• SCHRON – budowla o obudowie konstrukcyjnie zamkniętej, hermetycznej, zapewniającej ochronę osób, urządzeń, zapasów materiałowych lub innych dóbr materialnych przed założonymi czynnikami rażenia oddziałującymi ze wszystkich stron.
• UKRYCIE – budowla ochronna niehermetyczna, wyposażona w najprostsze instalacje, zapewniająca ochronę osób, urządzeń, zapasów materiałowych lub innych dóbr materialnych przed założonymi czynnikami rażenia oddziałującymi z określonych stron.
• UKRYCIE DORAŹNE – miejsce doraźnego schronienia (MDS) - budowla bez szczególnych wymagań odpornościowych i eksploatacyjnych, zabezpieczająca przed niektórymi środkami rażenia oraz skutkami ekstremalnych zjawisk pogodowych.

Innym problemem związanym z brakiem budynków ochronnych w Polsce oraz ich fatalnym stanem technicznym są niskie środki przeznaczane na utrzymanie schronów. W 2021 r. wydatki te wyniosły 214 tys. zł, podczas gdy budżet obronny Polski przekroczył 58 mld zł. Dodatkowo możliwości finansowania budownictwa ochronnego ograniczyło wejście w życie ustawy o obronie Ojczyzny i likwidacja obrony cywilnej – zauważają kontrolerzy.

Kontrolerzy NIK odkryli, że w 2022 r. władze sześciu miast i gmin – Dęblina, Bogatyni, Krasnego, Żnina, Kędzierzyna-Koźla i Zdzieszowic nie zapewniły mieszkańcom żadnego miejsca ani w schronach czy ukryciach, ani w ukryciach do doraźnego przygotowania. W 14 gminach brak było miejsc w budowlach ochronnych, przygotowano natomiast doraźne miejsca ukrycia. O te ostatnie nie zadbano natomiast w 11 gminach. W 2022 r. według prowadzonych przez kontrolowane gminy i miasta ewidencji, w większości niepełnych i niezweryfikowanych, dysponowały one głównie tzw. ukryciami doraźnymi. Na miejsce w schronach i ukryciach mogło wówczas liczyć zaledwie 2 proc. mieszkańców. Najwięcej w Świnoujściu – ok. 7,6 proc.

Jak podkreśla NIK: Szwajcaria to ewenement na skalę światową, jeśli chodzi o zasoby budownictwa ochronnego – miejsc w schronach jest tam więcej niż mieszkańców. Polska jest na drugim biegunie tego zestawienia.

Skoro wiadomo, jak było, warto sprawdzić, jak być powinno, jeśli chodzi o dbanie o bezpieczeństwo obywateli. Według wytycznych szefa obrony cywilnej w 2018 r. planowanie zbiorowej ochrony ludności „…powinno być ukierunkowane na docelowe zapewnienie miejsc w budowlach ochronnych oraz ukryciach do doraźnego przygotowania dla co najmniej 25 proc. ogółu ludności zameldowanej na obszarze administracyjnym danego miasta, z uwzględnieniem planów ewakuacji III stopnia dla pozostałej, niechronionej ludności”.

Warto przypomnieć, że w skontrolowanych samorządach o bezpieczeństwo mieszkańców zadbało zaledwie 31 proc. wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Na 32 objęte kontrolą gminy w 26 (81 proc.) znajdowały się budowle pozostające w sytuacjach kryzysowych do dyspozycji mieszkańców.