Energetycy w Powstaniu Warszawskim: Obrońcy Elektrowni Powiśle

79 lat temu, 1 sierpnia 1944 roku, wybuchło Powstanie Warszawskie. Przez 63 dni i nocy warszawiacy walczyli z niemieckim okupantem o wolność stolicy. Powstanie Warszawskie składa się z historii pojedynczych bohaterów. Jednymi z nich są energetycy warszawskiej Elektrowni na Powiślu. 1 sierpnia 1944 r. o godzinie „W” jej pracownicy stanęli do walki w Powstaniu Warszawskim i odbili Elektrownię z niemieckich rąk. Przez kolejne 36 dni i nocy dzielnie walczyli z Niemcami, ale co najważniejsze, zdołali utrzymać dostawy energii elektrycznej dla walczącej Warszawy, co pozwoliło funkcjonować walczącemu miastu.

W okupowanej Warszawie Elektrownia Powiśle była jednym z najważniejszych strategicznych obiektów. Bardzo dobrze wiedzieli o tym Niemcy, którzy w celu obrony zakładu przed możliwym atakiem ze strony Polaków, zabezpieczyli budynek, stawiając m.in. bunkry, czy zasieki z drutu kolczastego. Dodatkowo, w Elektrowni stacjonowali także żołnierze Wehrmachtu, i kompania Werkschutzu (wewnętrznej służby ochrony).

Elektrownia była obiektem użyteczności publicznej mającym olbrzymie znaczenie gospodarcze”. Polskie władze konspiracyjne były świadome tego, że w momencie rozpoczęcia powstania przeciw Niemcom, wytwórnię będzie trzeba zdobyć. „Było to powstańcze „być albo nie być” – tak w książce „Obrońcy stolicy. Energetycy w Powstaniu Warszawskim” pisze autor Michał Tomasz Wójciuk.

Dlatego właśnie w Elektrowni Powiśle przez całą okupację niemiecką działała także dobrze zorganizowana konspiracja polska. Dowodził nią ówczesny dyrektor Elektrowni - kpt. Stanisław Skibniewski „Cubryna”. Ich zadaniem było przygotowanie i odbicie Elektrowni podczas Powstania, a następnie przygotowanie jej do pracy i produkcji energii w trakcie walk powstańczych. Plan zakładał zdobycie Elektrowni od wewnątrz, a zadanie to zostało przydzielone jej pracownikom.

To właśnie oni stanęli do walki 1 sierpnia 1944 r. w obronie Elektrowni Powiśle. Sygnałem do rozpoczęcia ataku była detonacja ładunku wybuchowego, zamontowanego przez plut. pchor. inż. Wincentego Szantyra „Ursyna” i plut. pchor. inż. Feliksa Wodzyńskiego „Semka”, za ścianą koszar niemieckich na parterze budynku technicznego. Po detonacji, z górnych kondygnacji budynku zaatakowali żołnierze dowodzeni przez podporuczników inż. Antoniego Zycha „Lecha”, Stanisława Cendrowskiego „Sulimczyka” oraz inż. Mirosława Czajkowskiego „Kaliny”.

Z czasem, powstańcom udało się wyprzeć siły niemieckie do piwnic, co jednak nie ułatwiło sytuacji energetyków, gdyż warunki sprzyjały broniącym się okupantom. Niemiecki opór w piwnicach został złamany dopiero dzięki wpompowaniu do piwnic wody. Następnego dnia, 2 sierpnia, około godz. 10:00, Niemcy zostali całkowicie wyparci z terenu Elektrowni.

W walkach o Elektrownię Powiśle zginęło sześciu powstańców, a 24 zostało rannych. Wśród Niemców bilans poległych przedstawiał się następująco: 14 zabitych i zatopionych, 35 rannych i 60 w polskiej niewoli. Dodatkowo, Polacy przejęli trzy ciężkie karabiny maszynowe, pięć ręcznych karabinów maszynowych, cztery lekkie karabiny maszynowe, kilka niemieckich pistoletów maszynowych MP 40 oraz kilkanaście pistoletów i karabinów, jak również znaczną ilość amunicji oraz granatów ręcznych.

Po odbiciu zakładu, przekształcono Elektrownię w dobrze działającą jednostkę. Na jej terenie została utworzona m.in. kuchnia, szpital oraz warsztat wytwarzania broni i amunicji. Jednak jej kluczowym zadaniem było dostarczanie energii walczącej Warszawie. Pomimo częstych ataków ze strony wroga, pracownicy robili wszystko, aby w tak trudnych warunkach zachować ciągłość dostaw prądu dla Warszawy. Zadaniem energetyków z Powiśla było również podłączanie prowizorycznymi liniami do prądu piekarni, punktów dowodzenia, a także szpitali i warsztatów służących powstańcom, oraz odłączanie zasilania dzielnicom opanowanym przez niemieckie oddziały.

Energetycy z Elektrowni Powiśle wytrwali 36 dni i nocy walki. 3 września runęła nastawnia elektrowni, a dzień później, 4 września Niemcy rozpoczęli generalny szturm na Powiśle, w wyniku którego, w trakcie bombardowania, unieruchomiona została elektrownia, pozbawiając Warszawę prądu. Obrońcy elektrowni przetrwali jeszcze cały ten dzień i noc, a 5 września po południu w związku z brakiem amunicji na rozkaz „Cubryny” oddział wycofał się z elektrowni. 6 września padło całe Powiśle.

Energetycy z Powiśla walczyli w Warszawie aż do kapitulacji powstania 2 października 1944 roku. W trakcie II wojny światowej, zginęło 450 pracowników Elektrowni Powiśle, zarówno w walce na frontach, jak i w obozach koncentracyjnych. Dwudziestu sześciu z nich zostało odznaczonych orderem Virtuti Militari.

PGE Polska Grupa Energetyczna w hołdzie Energetykom z Powiśla co roku organizuje spotkanie, podczas którego tradycyjnie wybrzmiewa pieśń „Marsz robotników elektrowni”. W 79. Rocznicę Wybuchu Powstania Warszawskiego PGE po raz kolejny oddała hołd energetykom walczącym w obronie warszawskiej Elektrowni Powiśle, organizując uroczystość pod hasłem „Energetycy w Powstaniu”. Podczas uroczystości został zaprezentowany premierowy pokaz filmu „Rozkaz: Zdobyć Elektrownię!”, który powstał na zlecenie Fundacji PGE. Trwająca 5 minut animacja została stworzona przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji. Jest to historia walk o Elektrownię Powiśle w pierwszych godzinach Powstania Warszawskiego.

Dodatkowo, na bazie scenariusza animacji, Fundacja PGE przygotowała specjalne wydanie komiksu pt. „Rozkaz: Zdobyć Elektrownię!”. Ilustracje do komiksu przygotował Andrzej Grzechnik. Komiks jest dostępny na stronie PGE: https://www.gkpge.pl/rozkaz-zdobyc-elektrownie.

Od 31 lipca do końca września br. przed siedzibą PGE przy ul. Mysiej 2 w Warszawie, można zapoznać się z wystawą plenerową „Rozkaz: Zdobyć elektrownię!” poświęconą pracownikom Elektrowni Powiśle. Natomiast, od 1 sierpnia przez 63 dni na elewacji siedziby PGE Polskiej Grupy Energetycznej na ulicy Mysiej 2 w Warszawie znajduje się wielkoformatowa siatka z napisem "Energetycy w Powstaniu Warszawskim. Pamiętamy".