Nieuleganie populizmom wymaga dobrze wyedukowanego społeczeństwa

- Zgodnie z wyborczym pomysłem PiS nawet bankier zarabiający 30 tys. zł miesięcznie, ojciec czwórki dzieci, dostanie na każde dziecko 500 zł. Słusznie?

Oczywiście, jeśli tak przedstawimy sprawę, to wygląda to niesprawiedliwie. Warto jednak powiedzieć, że uniwersalność świadczeń w wielu krajach reprezentujących tzw. socjaldemokratyczny model polityki społecznej, np. w nordyckich, zwiększa ogólne zaufanie do systemu wszystkich obywateli oraz sprawia, że ludzie chętniej płacą podatki. Myślę jednak, że w polskim systemie, gdy tak duże są wydatki społeczne, być może powinien zostać wprowadzony górny próg dochodowy uprawniający do uzyskania świadczenia, aby uniknąć poczucia niesprawiedliwości społecznej.

- Wielu badaczy problemów społecznych podkreśla, że pomoc najuboższym, radzącym sobie z trudem, jest potrzebna, ale w Polsce „pomaganie” stało się karykaturą. Dostają ci, którzy nie potrzebują, a u rzeczywiście potrzebujących niewiele się zmienia, bo kuleje edukacja. Zgodzi się pani z tym?

Uważam, że państwo powinno nie tyle „pomagać”, co stwarzać równe szanse wszystkim, zorganizować dobry publiczny system usług publicznych, w tym ochronę zdrowia i edukację, bo to zmniejszyłoby narastanie nierówności społecznych. Dziś dzieci z bogatszych domów chodzą do innych szkół, coraz częściej mieszkają na grodzonych osiedlach i powoli różne klasy społeczne przestają się po prostu spotykać. W tym kontekście nie uważam więc, że państwo powinno pomagać tylko biedniejszym, ale raczej że powinno stwarzać szanse i platformy spotkania wszystkim. Edukacja jest na pewno jedną z kluczowych dziedzin, a dobrzy nauczyciele (a więc dobrze opłacani) są podstawą tego systemu.

- Dlaczego obecnie rządzący decydują się na ryzyko eksploatacji finansów państwa ponad miarę? To sprawia wrażenie w społeczeństwie, że jak dają, to widocznie mają z czego.

Myślę, że to efekt chronicznego niedoinwestowania polityki społecznej po 1989 roku i to przez każdy kolejny rząd, razem z PO i PSL. Niedawno prowadziliśmy badania na naszym i 8 innych europejskich uniwersytetach. Wynikło z nich, że polska „zielona wyspa”, rzekome uniknięcie kryzysu wzięło się stąd, że cały jego ciężar ponieśli na swoich barkach obywatele i pracownicy (uelastycznienie pracy, zamrożenie pensji w sektorze publicznym itp.). W efekcie w sondażu przeprowadzonym na 20 tysiącach obywateli UE (w tym 2000 osób w Polsce) Polacy częściej nawet niż Hiszpanie i Grecy odpowiadali, że ich sytuacja na rynku pracy się pogorszyła (jest to oczywiście badanie subiektywnych opinii). Dlatego PiS trafił na podatny grunt z szerokim programem świadczeń socjalnych, a kolejne partie, niestety, tylko się prześcigają w coraz bardziej hojnych obietnicach.

- A czy racjonalna polityka jest jeszcze w ogóle możliwa w czasie, gdy wygrywają populizmy?

Nie znam odpowiedzi na to pytanie. Przypuszczam jedynie, że nieuleganie populizmom wymaga dobrze wyedukowanego społeczeństwa.

- Teraz wykorzystujemy dobrą koniunkturę. A co będzie, gdy sytuacja się zmieni? Czy może nam grozić scenariusz grecki?

Nie byłoby nic złego w wykorzystywaniu dobrej koniunktury, gdyby nie to, że, jak powiedziałam wcześniej, wszystkie partie polityczne, z PiS-em oczywiście na czele, całkowicie się rozpędziły. I dlaczego koniunktura sprzyja tylko niektórym – rodzicom dzieci do lat 18, teraz też emerytom, a nie budujemy powszechnych usług, nie wspieramy edukacji czy też nikt wciąż nie reagujemy na dramatyczne potrzeby opiekunów osób niepełnosprawnych. Kiedyś koniunktura się skończy i nasi rządzący będą mieli spory problem. A czy grozi nam scenariusz grecki? Mam nadzieję, że mimo wszystko nie – oni jednak byli w zupełnie innej sytuacji.