Spis treści
Decyzja o zmianie układu administracyjnego zapadła 12 maja 1975 roku podczas XVII plenarnego posiedzenie Komitetu Centralnego PZPR. Zmiana dotyczyła przede wszystkim wprowadzenia dwustopniowego podziału władzy, który miał „wzmocnić socjalistyczne państwo”. Na podstawie podjętych wtedy decyzji zwołano 28 maja posiedzenie Sejmu PRL.
Musieli zmienić konstytucję
Sejm wprowadzając dwustopniową strukturę administracyjną, likwidując powiaty i tworząc 49 województw, musiał dokonać zmian w Konstytucji PRL. Wśród nowych jednostek znalazło się również nowe województwo toruńskie.
Przeczytaj: 2025 rok przyniósł zmiany w pensjach, podatkach i składkach ZUS. Te osoby zyskają, a te dużo stracą
W przypadku Kujaw i Pomorza, awans Torunia i Włocławka do rangi stolic województw nie był przypadkowy. Toruń, ze swoją historią i uniwersytetem, był postrzegany jako miasto o dużym potencjale intelektualnym, które mogło być wykorzystywane do budowy nowej elity lojalnej wobec władzy. Z kolei utworzenie województwa włocławskiego miało na celu zrównoważenie wpływów Bydgoszczy w regionie, która jako silny ośrodek przemysłowy i gospodarczy cieszyła się dużą autonomią.
Zmiany przyklepane w partyjnym gronie
W Toruniu świętowano 1 czerwca. Kroniki odnotowały, że „kluczową rolę w przygotowaniach odegrali pełnomocnicy Biura Politycznego KC PZPR – towarzysz Zygmunt Najdowski oraz Rządu PRL – towarzysz Jan Przytarski”. Na czele sztabu organizacyjnego stanęli także inni prominentni działacze partyjni i administracyjni, m.in. Zygmunt Machowski, Stefan Stefański, Tadeusz Filipowicz, Łucja Igielska i Stanisław Paczkowski.
Tego samego dnia nominację na wojewodę toruńskiego z rąk prezesa Rady Ministrów, Piotra Jaroszewicza, otrzymał Jan Przytarski. Na stanowiska wicewojewodów powołano Stefana Stefańskiego, Kazimierza Szczygła oraz Bohdana Kołodziejczaka.Przytarski (ur 1922), z wykształcenia ekonomista, pracował w administracji od 1945 do 1959 r., a następnie pełnił funkcje kierownicze w Komitecie Wojewódzkim PZPR w Bydgoszczy, m.in. jako sekretarz KW. Stefan Stefański (wówczas46-letni), ekonomista, długoletni działacz polityczny i gospodarczy, członek PZPR, przez kilka lat był naczelnym dyrektorem „Elany” w Toruniu, a później wiceprezydentem i prezydentem miasta Torunia. Kazimierz Szczygieł, 31-letni prawnik, działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, pełnił funkcję przewodniczącego Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego oraz zastępcy naczelnika powiatu w Toruniu. Bohdan Kołodziejczak, 44-letni inżynier rolnictwa, rozpoczął karierę w jednostkach gospodarczych związanych z rolnictwem, a później „pełnił odpowiedzialne funkcje” w aparacie partyjnym, m.in. jako sekretarz KP PZPR w Golubiu-Dobrzyniu.
Pod kontrolą sekretarzy
7 czerwca 1975 r. w Klubie TPCz „Merinotex” – „Prząśniczka” przy Szosie Bydgoskiej 40 odbyło się pierwsze posiedzenie toruńskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W wydarzeniu uczestniczył kierownik Wydziału Prasy, Radia i Telewizji w KC PZPR, Kazimierz Rokoszewski, który w imieniu Biura Politycznego KC PZPR zarekomendował Zygmunta Najdowskiego na stanowisko I sekretarza partii w województwie. Sekretarzami KW zostali: Łucja Igielska, Stanisław Paczkowski i Tadeusz Filipowicz.
Reforma administracyjna z 1975 roku o wprowadzeniu 49 województw nie wynikała jedynie z chęci efektywniejszego zarządzania krajem, ale także z zamiarem osłabienia wpływów lokalnych elit w dużych województwach i większej kontroli ze strony władz centralnych. Władze partyjne uznały, że rozdrobnienie administracyjne pozwoli łatwiej zarządzać mniejszymi jednostkami i uniknąć tworzenia silnych, regionalnych ośrodków opozycji wobec decyzji centrali.
Województwo małe, ale bogate w kulturę
Nowe województwo toruńskie, zajmowało powierzchnię 5,2 tys. kilometrów kwadratowych, co stanowiło zaledwie 1,71 proc. powierzchni kraju. Liczba ludności wynosiła 580 tys. osób, z czego przeważająca część, bo aż 316,7 tys. (54,6 proc.), mieszkała w miastach. W samej stolicy regionu zamieszkiwało 140 tys. mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosiła 111 osób na kilometr kwadratowy, co lokowało województwo w okolicach średniej krajowej.
Znaczna część mieszkańców, aż 66,3 proc., utrzymywała się z pozarolniczych źródeł dochodu, takich jak przemysł, transport, czy usługi. Niemniej jednak rolnictwo pozostawało ważną częścią – około 33,7 proc. ludności regionu było związanych z pracą na roli. Dominował przemysł (40 proc.), sektor budownictwa stanowił 10,8 proc., a transport i handel odpowiednio 8,9 i 9,2 proc.
Pod względem użytkowania gruntów województwo toruńskie miało charakter wybitnie rolniczy. Użytki rolne zajmowały aż 69,6 proc. powierzchni, lasy - 17,6 proc.
Znakiem rozpoznawczym województwa toruńskiego było dziedzictwo kulturowe. Region mógł poszczycić się ponad 7 tysiącami obiektów zabytkowych, co plasowało go na drugim miejscu w kraju pod względem liczby materialnych dóbr kultury, zaraz po województwie krakowskim.
Podział administracyjny województwa toruńskiego
I. Miasta
Brodnica – liczba mieszkańców: 18 034
Chełmno – liczba mieszkańców: 18 496
Chełmża – liczba mieszkańców: 14 581
Golub-Dobrzyń – liczba mieszkańców: 7 788
Grudziądz – liczba mieszkańców: 79 109
Nowe Miasto Lubawskie – liczba mieszkańców: 7 051
Toruń – liczba mieszkańców: 140 346
Wąbrzeźno – liczba mieszkańców: 12 279
II. Miasta i gminy
Górzno – liczba mieszkańców: 4 250
Jabłonowo Pomorskie – liczba mieszkańców: 10 081
Kowalewo Pomorskie – liczba mieszkańców: 11 838
Łasin – liczba mieszkańców: 8 988
Radzyń Chełmiński – liczba mieszkańców: 5 596
III. Gminy
Biskupiec – liczba mieszkańców: 10 573
Bobrowo – liczba mieszkańców: 7 406
Brodnica – liczba mieszkańców: 6 402
Brzozie – liczba mieszkańców: 3 771
Chełmno – liczba mieszkańców: 4 829
Chełmża – liczba mieszkańców: 10 466
Ciechocin – liczba mieszkańców: 4 179
Dębowa Łąka – liczba mieszkańców: 4 157
Golub-Dobrzyń – liczba mieszkańców: 8 832
Grążawy – liczba mieszkańców: 4 620
Grodziczno – liczba mieszkańców: 7 124
Grudziądz – liczba mieszkańców: 11 191
Gruta – liczba mieszkańców: 7 731
Kijewo Królewskie – liczba mieszkańców: 4 730
Książki – liczba mieszkańców: 4 891
Kurzętnik – liczba mieszkańców: 7 834
Lisewo – liczba mieszkańców: 5 995
Lubicz – liczba mieszkańców: 13 499
Łubianka – liczba mieszkańców: 5 515
Łysomice – liczba mieszkańców: 7 332
Nowe Miasto Lubawskie – liczba mieszkańców: 8 324
Obrowo – liczba mieszkańców: 7 596
Osiek – liczba mieszkańców: 4 709
Papowo Biskupie – liczba mieszkańców: 4 771
Płużnica – liczba mieszkańców: 5 602
Radomin – liczba mieszkańców: 4 376
Rogóźno – liczba mieszkańców: 5 231
Stolno – liczba mieszkańców: 5 635
Świecie nad Osą – liczba mieszkańców: 5 089
Świedziebnia – liczba mieszkańców: 5 909
Unisław – liczba mieszkańców: 6 479
Wąbrzeźno – liczba mieszkańców: 9 319
Wąpielsk – liczba mieszkańców: 5 249
Wielka Nieszawka – liczba mieszkańców: 2 596
Zbiczno – liczba mieszkańców: 4 816
Zławieś Wielka – liczba mieszkańców: 7 994
Przy pisaniu tekstu wykorzystano m.in. informacje z Rocznika Toruńskiego 1975
