Obficie, tłusto i słodko. Tak jadano w czasie karnawału na Kujawach

W czasie od Nowego Roku do Środy Popielcowej, zmienia się obrzędowość, towarzyszące jej pożywienie, rodzaj i charakter wypieków. W okresie bożonarodzeniowym były to pieczone pierniki, strucle z makiem, od Trzech Króli ważne stają się smażone pączki, chruściki, faworki, racuchy i pampuchy.

Karnawał na Kujawach wśród warstw wyższych był okresem długotrwałych biesiad, bali i kuligów. Jadąc od sąsiada do sąsiada saniami z muzyką i śpiewem, wszędzie ucztowano. W pieśni zapustnej z XVII w. śpiewano - „Mięsopusty, zapusty, Nie chcą państwo kapusty, Wolą sarny, jelenie i żubrowe pieczenie”.

Z czasem karnawału, zimą, polowaniem, kuligiem i huczną zabawą do białego rana kojarzy się staropolski bigos. Każdy dwór, każdy dom miał swój najlepszy sposób na to danie. Przyrządzano bigos myśliwski, hultajski, litewski, z kapusty kiszonej albo mieszanej.

Wśród ludu utrwaliła się nazwa zapusty, co oznacza, że nie obowiązywały żadne zakazy odnoszące się do jedzenia. Przed Wielkim Postem należało się najeść do syta dobrych rzeczy. W najdawniejszych czasach spożywano w tych dniach kiełbasy, słoninę, skwarki i inne potrawy najbardziej tłuste. Pączki sporządzano z chlebowego ciasta, nadziewanego słoniną, smażonego na smalcu.

Karnawałowe „ostatki” rozpoczynają się w tłusty czwartek. Tego dnia istnieje tradycja objadania się pączkami. Staropolskie przysłowie mówi „Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, gospodyni uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła”. Pączki z nadzieniem z powideł śliwkowych i chrusty smażono na zabawę zwaną „podkoziołkiem” oraz dla orszaku kozy. Przygotowanie ciasta nie zajmowało dużo czasu i było tanie, ponieważ jaja, śmietanę, mąkę, smalec i powidła na nadzienie zawsze można było znaleźć we własnej spiżarni. Mniej zamożni smażyli na patelni z mąki pszennej na smalcu lub oleju, kładzione łyżką, tak zwane pampuchy.

Od XVI w. na stołach mieszczańskich, oprócz mięsiwa, pojawiły się smażone na tłuszczu słodkie racuchy i pampuchy. Delikatniejsze i lepsze ciasta, jak pączki i chruściki smażyli cukiernicy w miastach już w XVII i XVIII w. Podobno łakocie te przywędrowały do nas z Litwy i Niemiec. Zwyczaj smażenia tych specjałów zadomowił się w naszym regionie w XIX w. Faworki (franc. faveur - wstążka), nazywane również chruścikami, oprócz pączków należą do najchętniej spożywanych w zapusty. Robi się chruściki z ciasta proszkowego i faworki z ciasta drożdżowego jak na pączki i smaży się w głębokim tłuszczu.

Z takiego ciasta w niektórych domach robi się różę karnawałową. Wykrawa się 3-5 krążków ponacinanych, które skleja się jeden na drugim i smaży. Po osączeniu trzeba posypać cukrem pudrem i udekorować wiśnią z konfitury.