Dr stomatolog: Masz plamki i owrzodzenia w jamie ustnej? Nie lekceważ, zbadaj się!

Stomatolodzy, jako pierwsi mają szansę zaobserwować ewentualne zmiany w obrębie jamy ustnej. To na ile przyczyniają się do wczesnego wykrycia w niej nowotworów?
Zacznę od tego, że przy nowotworach jamy ustnej, sprawą kluczową jest czas. To wykrycie zmian we wczesnym, uleczalnym stadium. Oczywiście nie należy wpadać od razu w panikę, bo nie każda zmiana świadczy od razu o tym, że mamy nowotwór. Ważne jednak, aby regularnie kontrolować jamę ustną, czyli raz na pół roku, ponieważ stan przedrakowy czy nowotwór jamy ustnej, stomatolog lub periodontolog czyli specjalista chorób błony śluzowej i przyzębia, może zauważyć na tym wczesnym etapie, już podczas dokładnego badania klinicznego. Wykonuje też dodatkową diagnostykę. Najlepiej, jeśli jest wyposażony w detektor zmian nowotworowych, który umożliwia obserwację naturalnej fluorescencji tkanek. Urządzenie emituje bezpieczne, widzialne światło niebieskie, które wzbudza tkanki jamy ustnej, co z kolei powoduje ich wspomnianą fluorescencję. Daje to możliwość przebadania jamy ustnej w rzeczywistym czasie i zwiększa wykrywalność zmian w obrębie błony śluzowej. Dzięki wyjątkowemu połączeniu z aparatem fotograficznym - zmiany potencjalnie nowotworowe, można dokumentować i obserwować ich wygląd w czasie.

A jeśli stomatolodzy nie dysponują takim detektorem?
To wówczas, samym szczegółowym badaniem klinicznym błony śluzowej jamy ustnej - z uwzględnieniem języka, policzków, podniebienia, dziąseł – można zaobserwować pojawienie się zmian patologicznych o czym świadczy inny ich kształt, kolor czy konsystencja. I wtedy koniecznie trzeba skierować pacjenta do specjalisty – chirurga lub periodontologa. Warto nadmienić, że także część chorób bakteriologicznych, wirusowych, grzybiczych czy autoimmunologicznych zanim ujawni się ogólnoustrojowo, najpierw pojawia się w jamie ustnej i – również w takich przypadkach - wczesna diagnostyka zmian, umożliwia szybkie wkroczenie z leczeniem i zapobieganie metaplazji, czyli przekształceniom tkanek w niewłaściwym kierunku.

Rak jamy ustnej może przyjmować różne formy.
Zgadza się. W zależności od czasu rozwoju, lokalizacji i typu. Nowotwór ten, z początku wygląda jak bezbolesne owrzodzenie, które nie goi się prawidłowo. Taka nadżerka, może z czasem zacząć krwawić, rozrastać się czy boleć przy dotyku, podrażnieniu przy myciu, jedzeniu, przełykaniu. Zmiany, czy to rozrostowe lub nadżerkowe mogą wystąpić na podniebieniu, tylnej ścianie gardła, policzkach, na języku, w obrębie dziąseł, w szczęce lub żuchwie. Większość z tych zmian, może z czasem pokrywać się trudnym do usunięcia nalotem – białym czy żółtym - bądź cechować się wysiękiem, krwawieniem. Z czasem, do tych objawów może dołączyć pieczenie, przykry zapach z ust (fetor ex ore). Pacjent łatwiej widzi te zmiany w obrębie dziąseł, bo nachodzą one na zęby i utrudniają mycie aniżeli, na tylnej ścianie gardła - tu jedynym objawem może być ból, uczucie ciała obcego, trudności w przełykaniu. Generalnie, jeżeli takie miejsca ze zmianami klinicznymi nie zagoją się w ciągu trzech tygodni, należy udać się do stomatologa. Zdarza się, że pacjent błędnie zinterpretuje to, co zauważy – na przykład zmianę w jamie ustnej będzie uważał za aftę, a tak naprawdę wymagana będzie tu dalsza diagnostyka, aby ustalić z czym mamy do czynienia w przypadku takiego owrzodzenia… Polecam też swoim pacjentom - przed koniecznymi wizytami u specjalisty - zapisywanie czasu trwania zmian i ich fotografowanie, od początku ich pojawienia się.

To jakich sygnałów nie należy ignorować, a które mogą świadczyć o konkretnym nowotworze w jamie ustnej?
Do najczęstszych objawów niepokoju tkankowego, w obrębie jamy ustnej zaliczamy białe smugi lub plamki, które nie znikają przy próbie ich usunięcia, przez pocieranie. Zmiany te lokują się zwykle na policzkach, wzdłuż linii zgryzu czy na języku, na dnie jamy ustnej, wargach, gardle, krtani i są związane z zaburzeniami rogowacenia tkanek. Przykładem jest rogowacenie białe - czyli stan przedrakowy, leukoplakia - pojawia się u palaczy tytoniu i osób żujących ten tytoń, u nadużywających alkoholu. Ale i przy długotrwałych podrażnieniach mechanicznych, wynikających ze źle dostosowanej protezy czy po przebytych infekcjach wirusowych jak HPV, HIV. Leukoplakia występuje też u pacjentów w stanie immunosupresji a nieleczona i przewlekle drażniona mechanicznie, dajmy na to przygryzaniem - lub drażniona chemicznie - czyli produktami spalania tytoniu, może doprowadzić do rozwoju raka jamy ustnej. W niej, na podłożu leukoplakii powstaje aż około 50 proc. raków płaskonabłonkowych. Natomiast ponad 93 proc. przypadków zezłośliwienia, dotyczy leukoplakii języka i dna jamy ustnej. Warto wiedzieć, że na początku leukoplakia może nie dawać żadnych objawów. Dopiero z czasem pojawia się nadwrażliwość na kwaśne, słone lub pikantne potrawy, również uczucie pieczenia, suchość, z czasem ból.

Wskazuje się, że w jamie ustnej, najbardziej na choroby nowotworowe podatny jest właśnie nasz język. Czy Pani doktor to potwierdza?
Faktycznie, z badań wynika, że w samej jamie ustnej więcej niż połowa przypadków nowotworowych, bo aż 52 proc. dotyczy języka. A to wynika z jego anatomii – ma on liczne naczynia krwionośne i limfatyczne oraz z jego funkcji – chodzi tu o ruchomość języka, a więc o skłonność do podrażnień przy mowie, jedzeniu i połykaniu. Z kolei nowotwór policzka lokuje się zwykle przy ujściu ślinianki przyusznej lub w linii zgryzu, a rak dna jamy ustnej - najczęściej w bocznym jego fragmencie, po podniesieniu języka do podniebienia. Objawy nowotworowe w obrębie dziąseł, to guzowato - kalafiorowate rozrosty, które nachodzą na powierzchnie zębów. Wszystkie zmiany wrzodziejące i rozrostowe mogą być bezbolesne, lecz z czasem dołącza się do nich zapalenie (nadkażenie bakteryjne) i powoduje ból, krwawienie, nalot czy wysięk. Dodatkowymi objawami, które pacjent może zaobserwować samodzielnie, a których nie należy bagatelizować są: suchość w jamie ustnej lub nadmierne produkowanie śliny, szczękościsk, drętwienie jamy ustnej, ograniczenie ruchomości języka, przykry zapach z ust, trudności z połykaniem, fonacją, chrypka lub ból gardła, nadwrażliwość na ostre czy gorące potrawy, niedrożność ślinianek i nosa. Wszelkie krwawienia w obrębie jamy ustnej z gardła, czy z nosa.

Lekarz stomatolog wskazuje, że takie czy inne zmiany występują w jamie ustnej pacjenta. I co dalej?
Jeśli dentysta w trakcie dokładnego badania znajdzie coś odbiegającego od normy, zwykle pobiera materiał do badania histopatologicznego. Komórki są oglądane pod mikroskopem, pod kątem ewentualnych nieprawidłowości i w zależności od wyniku, rozpoczyna się leczenie. Może być ono chirurgiczne - wycięcie zmiany skalpelem, laserem. Często stosowane jest mrożenie, czyli krioterapia. W przypadku zaawansowanych zmian nowotworowych, konieczne jest leczenie szpitalne. Jednak większość szybko wykrytych chorób błony śluzowej jamy ustnej, poddaje się leczeniu przyczynowemu – niekoniecznie chirurgicznemu. Usunięcie miejscowego urazu, nadkażenia bakteryjnego, grzybiczego czy wirusowego za pomocą leków, krioterapia - na przykład zmian autoimmunologicznych - daje spektakularne efekty, całkowitego wyleczenia. Oczywiście ważna jest współpraca związana z usunięciem czynników tego ryzyka jak choćby papierosów, alkoholu, nawykowego przygryzania... Zawsze podkreślam, że sukces leczenia leży po obu stronach – zarówno lekarza, jak i pacjenta - ale ważne jest, aby szczególnie pacjent zalecone badania przeprowadził możliwie jak najszybciej. Warto wspomnieć, że Polska ma jeden z najwyższych wskaźników umieralności na raka jamy ustnej. Jak podaje International Agency for Research on Cancer w naszym kraju wynosi on ponad 2,5 przypadków na 100 tys. mieszkańców w skali roku, podczas kiedy w Szwecji, Finlandii, Norwegii czy Islandii nie przekracza progu 0,9 przypadków w skali roku. Dlatego tak ważne jest, żeby wykrywać zmiany wcześnie, co daje większą szansę na prawidłowe rozpoznanie i kompleksowe leczenie. 

Co jeszcze może zaniepokoić dentystę?
Znaczenie mają również wszelkie zmiany, zarówno w wyglądzie jak i zachowaniu pacjenta. Na przykład, jeśli między wizytami stracił on dużo na wadze to warto dopytać, czy jest to efekt zaplanowanej diety, czy podłoże tego może leżeć w jakimś schorzeniu. Co się zaś tyczy samej jamy ustnej – warto pamiętać, że bakterie w niej obecne, przy nieleczonej paradontozie mają „otwarte drzwi”, żeby przez kieszonki dziąsłowe dostać się do krwiobiegu. Jeśli więc stomatolog zaobserwuje objawy tej choroby - w tym przykry zapach z ust, nadwrażliwość zębów czy krwawiące dziąsła, które pacjenci często bagatelizują – to powinien skierować taką osobę do periodontologa, na odpowiednie leczenie. Ponieważ, nieleczona paradontoza może przyczyniać się nie tylko do zmian miejscowych jak rozchwianie i utrata zębów, ale może wpływać negatywnie na zmiany ogólnoustrojowe.

Istotny jest ten stomatologiczny wywiad, a nawet taka zwykła pogawędka lekarza z pacjentem…
Zgadza się. Ważne jest, nie tylko pytanie o sam problem w jamie ustnej, ale w ogóle o samopoczucie pacjenta. Wówczas możemy się dowiedzieć, że ma on problemy ze strony układu pokarmowego, na przykład zaparcia lub biegunki. Może się okazać, że unika niektórych produktów lub posiłków - w określonej konsystencji - bo ma trudności z przełykaniem, z powodu dyskomfortu w żołądku lub jelitach. To są sygnały alarmowe i wymagają diagnostyki. Podczas leczenia pacjentów z chorobą przyzębia, wielokrotnie okazuje się, że na przykład niewyrównana cukrzyca sprzyja progresji zmian w tym przyzębiu i odwrotnie, nieleczona choroba przyzębia wpływa na insulinooporność i na sukces w terapii cukrzycy. To samo dotyczy wpływu choroby przyzębia na nadciśnienie, choroby sercowo-naczyniowe czy metaboliczne, na choroby stawów, płuc, przedwczesne porody czy niską wagę urodzeniową noworodków. Same przyczyny chorób w jamie ustnej, które lekarz stomatolog może omówić na wizytach kontrolnych, mogą wiele uświadomić pacjentom jak oddziaływanie nikotyny na strukturę tkanek w jamie ustnej, na niedokrwienie i nasilenie chorób zapalnych, w tym parodontozy. Istotne jest omówienie, na wizytach u stomatologa, efektów oddziaływania urazów chemicznych, mechanicznych jak źle dopasowane uzupełnienia protetyczne czy omówienie efektów niedostatecznej higieny jamy ustnej.

A spośród chorób, które w ogóle dotyczą jamy ustnej, jakie obecnie w Polsce dominują?
Warto zwrócić uwagę na paradontozę – po próchnicy, to najczęstsza choroba jamy ustnej, jednak bardziej od niej niebezpieczna. Jej zaawansowana postać wymaga specjalistycznego leczenia, w tym odbudowy ubytków w kościach. Ma ją co dziesiąty Polak, dla porównania dwukrotnie rzadziej zapadamy na cukrzycę, która dotyka co 20 osobę w naszym kraju. Paradontoza jest też znacznie częstszym problemem zdrowotnym niż nadciśnienie czy otyłość, dlatego mówi się już o niej jak o chorobie społecznej. Dlaczego powstaje? Wiąże się ją z nieprawidłowym myciem zębów, które pozostawia na nich osad zamieniający się w kamień nazębny. W blisko 90 proc. przypadków jest on bezpośrednią przyczyną parodontozy. Wystarczy, że przez 4 dni nie będziemy myć zębów i w naszych dziąsłach rozwinie się stan zapalny, czyli będą one opuchnięte, podrażnione i przekrwione. To pierwszy krok ku parodontozie.